|
OBOLO ÌRE KEKE? Obolo ìre erieen̄ ònan̄a me lek " bolo" ibot ikọ òkijeen̄ ichili chieen̄, mè ìre igwuku chieen̄, inanama, mè igwọgwọk chieen̄. Ikọ yi ìkijeen̄ si igbagbala chieen̄, mè ìre ichachat chieen̄ mè inọnọ lek, mè iyaka ire inanan̄a ikeke me ilaak. Me ogbọn̄ mfufuk, Obolo ìre erieen̄ ogwu òsibi isi ene ge me ebon okwaan̄ Naija, ogwu òsisibi inyọn̄ me ukot ikaan, inu òbet lek efit efit acha òraraka. Ọmọ urum ebi unye akọn̄ ekigwen Ebi Obolo. Obolo si ìre erieen̄ ekisa igwen inyọn̄ ijọn̄ ama ere ebi kan̄ elukbe òre Ido Obolo. Mè ire si erieen̄ ekigwen otu usem ebi Ido kan̄ ekitumu, òrere Usem Obolo. Ire iteen̄ isi ikọ chi igbaan̄ isun̄ ge, mêmun̄ ibe ke Obolo ìre erieen̄ Òbùm Ido Obolo, mè ire si erieen̄ ama Obolo, mè ire si erieen̄ Usem ebi Obolo. Kpunu ofifi Ido geege me ebon okwaan̄ Naija keyi eyi erieen̄ yaage okup inyi ogwu Òbubùm ama ya, mè ijọn̄ ama ya, mè ebi ama ya , mè Usem kiban̄. ubọk geelek ibe ke usini ebi ichen, mè ebi mburuk, mè ebi mkpulu ido ekigwen eji "Andoni". OBOLO IKUP ME OWA? Ijọn̄ Obolo ikup me ebon okwan̄ Naija. Ijọn̄ môkọtbe imin iso efit ewuuk ije ita mè akọp gweregwen me uwele mè ujọn̄ọ (360km). Ìkup me iman̄ ijọn̄ imaan̄ imaan̄ 4.10 me agan̄ Inyọn̄ mè eyi ikeke ikeke 7.50 me agan̄ mbum-ura, me obot linyọn̄. Mè ikida lek inyi Òsiki agan̄ Mbum-ura me ebon okwaan̄ Naija. Ebi mburuk Obolo ìre ebi Ogoni, ekup me agan̄ Inyọn̄, ebi Ibibio me Inyọn̄ agan̄ mbum-ura, sà uga emen awaji okup me agan̄ Òsiki. Obolo ikup me etete okwaan̄ iba, okwaan̄ eyi egwenbe "Andoni River" òkup me Ichep-ura mè eyi ekigwen "Qua Iboe River" me agan̄ Mbum-ura. Inu ubọọn̄ òbet lek aran̄ ijọn̄ mè efet ukan̄ îwa me ijọn̄. Irîn̄ mè owuwa anam emen mun̄ òwa me ijọn̄ Obolo si mgbọ òraraka. Eya orọ, ebi Obolo erebe ebi mbọm Irîn̄. Njijin, ijo ubọk ian̄a aran̄ ifiat otutuuk okwaan̄ isan̄a mgbọ keyi, mè irọ inyi ebi Obolo ebene ekegbaan̄ ubọk melek irîn̄ etaka; usini ene ekekitaka ubọk ikike kubọk irîn̄. MKPULU IDO OBOLO Obolo ìre ge me oromijọn̄, ire, Obolo imun̄ lek kan̄ me urak mkpulu ido agan̄ iba. Ìrek keyi ìre irek eyi ndọmọ mkpulu Ido Naijiria usun̄be Obolo. Me emen akọp mè efit acha onaan̄ge mè akọp jaaba mè urot, ike ekitọọn̄ Ido Naijiria ibak me agan̄ me agan̄ mè ike aran̄ okibaan̄ ijọn̄ ama Obolo, mîtọọn̄ Obolo ibak isibi okpọkọ iba itap me agan̄ Ido iba-Eastern Obolo okup me Akwa Ibom, ere ibot kan̄ ìre Okoroete, sà Andoni (agan̄ òmimin) okup me Rivers State, ere ibot ka-n ìre Ngo. UBỌK IRIAAK AWAJI Me adasi mgbọ ebi obolo ekimin yọk mè owuwa mkpọmfaka. Ire, ike mgbọ oje inu inwene me Ido Obolo me emen akọp mè efit acha onaan̄ge obokana igwook. Ebi obolo mîbene ikiriaak Awaji Ogwu Òkaan̄ Unye Geelek. Ògbo Ntitiin̄ Awaji môso akọp ini me Obolo cherekeyi, melek owuwa uwu Awaji mosobe efit ita mè urot. Ire iche, me kaan̄ iso irek jaaba me akọp me otu ebi Obolo ikisi uwu Awaji igak ebi ikpọkpọ itet ejit inye ikirọ orọmijọn̄ echi ukot ikaan cha. USEM OBOLO IKUP ME OWA NI? usem Obolo ikare fọkọfọkọ. Greenburg (1955) itap usem Obolo me ògbo usem "Cross River Two me Naija Kọdofam (Benue-Congo). Kay Williamson (me 1987) ìbe ke Usem Obolo ikup me ogbọn̄ usem Òsiki Naija-Congo, agan̄ Mbum-ura, me agọọk "lower Cross sub-central eyi Delta Cross. Me acha 1989, Bendor Samuel îkpọ ineen̄ isun̄ ibe ke Usem Obolo ìkup me agan̄ "Cross River" me "Lower Cross" me agan̄ Ichep-ura. M̀fufuk òfolek Usem îjeen̄ ijaan̄ lek ibe ke Usem Obolo ikan igak owuwa usem ebi mburuk kan̄ me ere eji elukbe yi. Îjeen̄ si ibe ke Obolo me lek Usem ini ebi Ebeke enimun̄ me ebon okwaan̄ Naija efit acha gweregwen òraraka. Eyi îrọ ibe Usem Obolo isibi esese, mè ikup okpọkpọ. Mije ikekebe inye mè ibia inire cherekeyi. Owuwa usem îchep bak me lek usem Ebeke eyi ekisa irọ inu me Ido kiji, ire, usem Obolo òwa me ugwem, ubọk geelek ibe ke kpegege isun̄ karake ukot ukot. keme uwu mè gwu kom.
|
|
